PalaeoAffad Project Team

Etap pionierów – Piotr Osypiński (inicjatywa ekspedycji, prahistoryk), Marta Gauza-Osypińska (archeozoolog), Maciej Kurcz (etnograf) – członkowie misji Southern Dongola Reach Survey w lutym 2003 kierowanej przez Bogdana Żurawskiego (Zakład Archeologii Śródziemnomorskiej PAN). Achilles Gautier (Zakład Paleontologii, Uniwersytet w Gandawie) wspomagał nas w tworzeniu pierwszego podsumowania wyników studiów nad zebranymi kolekcjami (opublikowane w Journal of African Archaeology 2011).

Epigoni tradycji lewaluaskich… (2011-2015) – Marta Osypińska (Instytut Archeologii i Etnologii PAN), Piotr Osypiński (Fundacja Patrimonium), Achilles Gautier, Mike Morley (geoarcheolog, Human Origins and Palaeo-Environments Research Group, Oxford Brooks University, Centre for Archaeological Science, School of Earth and Environmental Sciences, University of Wollongong), Anna Maria Kotarba-Morley (asystent, School of Archaeology, University of Oxford), Michał Sita (fotograf), Houyam Khalid (inspektor National Corporation for Antiquities and Museums, Khartoum), OSL team: Tomasz Kalicki & Ireneusz Olszak (Instytut Geografii, Uniwersytet im. J. Kochanowskiego w Kielcach).

Epigoni i Prekursorzy… (2016-2021) – nowe twarze w zespole: Michał Kuc (stypendysta projektu – doktorant w Instytucie Geografii Uniwersytetu we Wrocławiu), Katarzyna Pyżewicz (traseolog, Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu), Marek Chłodnicki (badania stanowisk neolitycznych, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu), Wim Van Neer (paleoichtiolog, Royal Belgian Institute of Natural Sciences, Wydział Paleontologii), Anne Skinner (datowania ESR,Williams College, Wydział Chemii), Paweł Wiktorowicz (analizy GIS, Instytut Archeologii i Etnologii PAN), a lista nadal otwarta.

Kalendarium PalaeoAffad Project

Wystąpienia:

  • Poznań, Archaeology of  the Earliest Northeastern Africa, „Affad 23 – Middle Palaeolithic site in Southern Dongola Reach, Sudan”

Publikacje:

Osypiński P., Osypińska M. Affad 23. In: Żurawski, B. (ed.) „Survey and Excavations between Old Dongola and Ez-Zuma.” Zakład Śródziemnomorskiej Polskiej Akademii Nauk & Wydawnictwo Neriton, Warsaw, pp. 270–272.

Osypiński P., Osypińska M., Gautier A., Affad 23, a Late Middle Palaeolithic Site with Refitted Lithics and Animal Remains in the Southern Dongola Reach, Sudan. Journal of African Archaeology 9 (2): 177-188. doi: 10.3213/2191-5784-10186

Wystąpienia:

  • Poznań, Instytut Prahistorii UAM 22.05 „Epigoni Tradycji Lewaluaskich w Środkowej Dolinie Nilu – założenia i pierwsze rezultaty projektu”
  • Gdańsk, XIX Ogólnopolska Naukowo-Edukacyjna Konferencja Nubiologiczna,25.05 „Tropami epigonów środkowego paleolitu. Pierwszy sezon badań projektu PALAEOAFFAD”
  • Warszawa, Konferencja sprawozdawcza Polacy nad Nilem, sezon 2011-2012, 05.06 „Pierwszy sezon badań projektu PALAEOAFFAD, północny Sudan”

Publikacje:

Osypiński P., The Lithic Traditions of Late-Pleistocene settlement at Affad, Sudan, in: Kabaciński J, Chłodnicki M., Kobusiewicz M. (eds.) „Prehistory of Northeastern Africa, New Ideas and Discoveries”, Studies in African Archaeology, vol.11, pp.213-221, Poznań Archaeological Museum 2012.

Osypińska M., Osypiński P. Epigones of the Levallois Tradition in the Middle Nile Valley: the First Season of a New Prehistoric Project in Affad, Northern Sudan, Nyame Akuma 78:17-22.

Wystąpienia:

  • Poznań, Polskie badania nad prahistorią Afryki północno-wschodniej. Nowe odkrycia i idee, 05.06 „Nowe dane do badań nad paleolitem środkowym w Southern Dongola Reach (Sudan)”
  • Gdańsk, XX Ogólnopolska Naukowo-Edukacyjna Konferencja Nubiologiczna, 07.06 „Affad – drugi sezon badań”
  • Warszawa, Konferencja sprawozdawcza Polacy nad Nilem, sezon 2012-2013, 18.06 „Osadnictwo wczesnych Homo sapiens w Dolinie Nilu Środkowego – nowe dane. Drugi sezon interdyscyplinarnych badań w Affad 23, Sudan”
  • Iasi (Rumunia), Stories Written in Stone, International Symposium on Chert and Other Knappable Materials, 22.08 „The lithic traditions of Late Pleistocene settlement at Affad, Sudan: raw materials economy and technological features”

Publikacje:

Osypińska M., Osypiński P. Middle Palaeolithic Research in the Middle Nile Valley – 2013 Field Season in Affad, Northern Sudan, Nyame Akuma 80: 14-21.

Publikacje popularno-naukowe:

Nie taka dzika Afryka, National Geographic, Polska, 2013, NR 5(164) maj, str. 14

Wystąpienia:

  • Khartoum (Sudan), National Museum 25.03 “Affad 2012-2014. The oldest huts by the Nile and palaeolithic habitat modelling”
  • Poznań, Polskie badania nad prahistorią Afryki północno-wschodniej. Nowe odkrycia i idee, 27.05 „Nowe dane o strategiach adaptacyjnych późno plejstoceńskich grup ludzkich w Środkowej Dolinie Nilu. Wyniki projektu „Epigoni tradycji lewaluaskich…”
  • Gdańsk, XXI Ogólnopolska Naukowo-Edukacyjna Konferencja Nubiologiczna, 06.06 „Zagubieni w środkowo-paleolitycznym raju. Rezultaty projektu „Epigoni tradycji lewaluaskich w środkowej Dolinie Nilu, Sudan”
  • Warszawa, Konferencja sprawozdawcza Polacy nad Nilem, sezon 2013-2014, 12.06 „Epigoni tradycji lewaluaskich w środkowej Dolinie Nilu – rezultaty dotychczasowych badań nad paleośrodowiskiem i osadnictwem schyłkowo-plejstoceńskim”
  • Wywiad radiowy, 20.06 Przedpołudnie z radiem tok.fm „O nowych odkryciach archeologicznych Hanna Zielińska rozmawiała z dr Martą Osypińską i Piotrem Osypińskim”
  • Johannesburg (RPA), 14th Congress of Pan-African Archaeological Association “African Archaeology without Frontiers”, 15.07 “New data on early human behaviour in the Middle Nile Valley”
  • Neuchâtel (Szwajcaria), The 13th International Conference for Nubian Studies, 05.09 “Levallois Tradition Epigones in the Middle Nile Valley. Preliminary results of the new project in Southern Dongola Reach, Sudan”
  • Bordeaux (Francja), Middle Palaeolithic in the Desert II, 11.12 „Optimal adjustment or cultural backwardness? New data on the latest MSA industries in the Nile Valley”

Publikacje:

Osypińska M., Osypiński P., The Latest Middle Palaeolithic sites in the Middle Nile Valley, Antiquity 88 (341) – Project Gallery

Wystąpienia:

  • Poznań, Desert and the Nile. Late Prehistory of the Nile Basin and the Sahara, 03.07 “Levallois concepts, training and lithic assemblage of Terminal Pleistocene Affad in Sudan”
  • Wystawa w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu pt. „Zagubieni w raju. Najstarsze obozowiska nad Nilem” lipiec-sierpień 2015
  • Biskupin, Czytanie kamienia – między teorią a praktyką. 12 warsztaty krzemieniarskie SKAM, 15.10 “Wszystko czego nie da się zmierzyć i policzyć – kilka uwag o analizach zespołów kamiennych z sudańskiego Affad”

Publikacje:

Osypiński, P., Osypińska, M., Optimal adjustment or cultural backwardness? New data on the latest Levallois industries in the Nile Valley, Quaternary International 408 (Part B): 90-105, doi:10.1016/j.quaint.2015.09.033.

Osypińska M., Osypiński P. Animal Exploitation and Behaviour of the Latest Middle Stone Age Societies in the Middle Nile Valley: Archaeozoological and Taphonomic Analysis of Late Pleistocene Fauna from the Affad Basin, Sudan, African Archaeological Review doi:10.1007/s10437-016-9220-4.

Osypiński P., Morley M., Osypińska M., Kotarba-Morley A.M. Affad 23: settlement structures and palaeoenvironments in the Terminal Pleistocene of the Middle Nile Valley, Sudan,  Antiquity 90 (352), doi:10.15184/aqy.2016.110

Osypińska M., Osypiński P., Levallois tradition Epigones in the Middle Nile Valley – results of the survey in Affad Basin, Polish Archaeology in the Mediterranean 24 (1): 601-626.

Wystąpienia:

  • Poznań 17.05 Wydział Historyczny UAM, publiczna obrona rozprawy doktorskiej mgr. Piotra Osypińskiego pt. „Najpóźniejsze tradycje lewaluaskie środkowej doliny Nilu. Technologia wytwórczości kamiennej na przykładzie mikroregionu Affad w Sudanie”
  • Warszawa Polacy nad Nilem. Sezon 2016-1017 13.06 „Nowy etap projektu PaleoAffad. Epigoni i Prekursorzy w sezonie 2016/17”
  • Gdańsk Bayuda and its Neighbours. The Archaeology of the Bayuda Desert. Second Internationl Bayuda Conference, Gdańsk 12th-14th October 13.10„New dates on the Terminal Pleistocene inhabitation of the Middle Nile – PalaeoAffad Project 2016”.

Publikacje:

Osypiński P. „Najpóźniejsze tradycje lewaluaskie środkowej doliny Nilu. Technologia wytwórczości kamiennej na przykładzie mikroregionu Affad w Sudanie” dysertacja doktorska dostępna w repozytorium Uniwersytetu im. A. Mickiewicza http://hdl.handle.net/10593/17689.

Wystąpienia:

  • Paryż Not Just A Corridor. Human Occupations of the Nile Valley and Neighbouring Regions between 75,000 and 15,000 years ago. 02.06 „Upper Nubia and beyond at the Terminal Pleistocene – growing evidence of the late occurrence of MSA”
  • Warszawa Polacy nad Nilem. Sezon 2017-1018 13.06 „Dziki przodek i ludzie. Późno-Plejstoceński zasięg Bos opisthonomus w Dolinie Nilu i jego rola w modelu łowieckim społeczności paleolitycznych: nowe dane PalaeoAffad Project, sezon 2017”
  • Ankara 13th ICAZ International Conference 2-7.09. poster „Late Pleistocene range of Bos opisthonomus in the North-Eastern Africa and its significance within the subsistence model of Palaeolithic societies: New archaeozoological data from Affad, Sudan”
  • Paryż 14th International Conference for Nubian Studies 11.09 „Neolithic of the Southern Dongola Reach”
  • Rabat The 15th Congress of PanAfrican Archaeological Association for Prehistory and Related Studies 12.09 „Too young for MSA – too archaic for LSA. Too young for Mesolithic – too archaic for Neolithic. Subsistence strategies and chronological systems in the Middle Nile Valley archaeology”

Wystąpienia:

  • Warszawa Polacy nad Nilem. Sezon 2017-1018 12.06 „Affad 3.0: KROWA+. Sezon badawczy 2018 realizacji projektu „Epigoni i prekursorzy. Strategie adaptacyjne społeczności sub-saharyjskich w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie…”
  • Gdańsk XXVI Ogólnopolska Konferencja Nubiologiczna 14-16 czerwca 2019 r. 16.06 „AFFAD 3.0: KROWA+ Sezon badawczy 2018 realizacji projektu „Epigoni i prekursorzy. Strategie adaptacyjne społeczności sub-saharyjskich w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie…” oraz „Nowe ustalenia chronologiczne dla osadnictwa środkowopaleolitycznego w Affad, Sudan”
  • Poznań Society and Subsistence in the Prehistory of Northeastern Africa 01-04.07 „How old were the epigones of Levallois traditions? New dates for Affad (Sudan)”, „Karmakol Group in Affad Basin (Sudan)” oraz współudział w wystawie organizowanej w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu (Gdy Sahara była zielona. Polskie badania archeologiczne nad prahistorią Afryki Północnej, M. Chłodnicki, P. Polkowski (red.), Poznań, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu)

Publikacje:

Osypińska M., Osypiński P., Chłodnicki M., Kuc M., Wiktorowicz P, Ryndziewicz R. Affad 3.0 / Cattle+. Field seasons 2017 and 2018 of the PalaeoAffad Project, Polish Archaeology in the Mediterranean 28 (2): 239-250; doi: 10.5604/01.3001.0013.6888

Publikacje:

Osypińska M., Osypiński P., Chłodnicki M., Kuc M., Wiktorowicz P. Ryndziewicz R. The PalaeoAffad Project and the Prehistory of the Middle Nile, Archaeologia Polona, vol. 58: 2020, 79 – 97 doi:10.23858/APa58.2020.005

Osypiński P. Upper Nubia and beyond during the Terminal Pleistocene New premises for the late occurrence of the Middle Stone Age, in: Leplongeon A., Goder-Goldberger M. & Pleurdeau D. (eds) „Not just a Corridor. Human occupation of the Nile Valley and neighbouring regions between 75,000 and 15,000 years ago”. Paris 2020: Muséum national d’Histoire naturelle (Natures en Sociétés ; 3), pp. 115-138.

Publikacje:

Osypiński P., Burrough S., Skinner A., Standzikowski K. 2021. Re-examining the age of the Affad MSA deposits in the Middle Nile Valley, Archaeometry 63/6: 1405-1420 doi: 10.1111/arcm.12670

Osypinska M., Osypinski P., Belka Z., Chlodnicki M., Wiktorowicz P., Ryndziewicz R. & Kubiak M. 2021. Wild and Domestic Cattle in the Ancient Nile Valley: Marks of Ecological Change, Journal of Field Archaeology 46/7: 429-447  doi.org/10.1080/00934690.2021.1924491

CO ZAMIERZAMY

Loading...

Zakończony w 2014 r. pierwszy etap prac w sudańskim Southern Dongola Reach (grant NCN 2011/01/D/HS3/04125) wpisywał się w tradycje polskich badań nad prahistorią Afryki północno-wschodniej. Od 2012 roku na tym obszarze prowadzono prace w ramach projektu „Epigoni tradycji lewaluaskich w środkowej Dolinie Nilu”. W ich rezultacie ujawniono obecność licznych stanowisk archeologicznych o zaskakująco dobrym stanie zachowania z okresów późnego plejstocenu (około 15 tysiąclecia p.n.e.) i wczesnego holocenu (około 10 tysiąclecia p.n.e.). Poza zabytkami kamiennymi (jedne z najpóźniejszych na świecie przemysłów kamiennych osadzonych w tradycjach lewaluaskich) zachowane były też zmineralizowane szczątki zwierzęce oraz dołki posłupowe, jamy i ślady ognisk stanowiące unikalną ewidencję zachowanej wciąż stratygrafii na stanowiskach otwartych (tzn. nie jaskiniowych). Sedymenty rzeczne datowane metodami optycznymi (OSL) na 16 tys. lat wskazują horyzont czasowy funkcjonowania grup, które określamy mianem epigonów tradycji lewaluaskich i środkowo-paleolitycznego modelu funkcjonowania w środowisku (adaptacji). Z kolei stanowiska wczesno-holoceńskie dostarczyły bogatych kolekcji źródeł (w tym również kostnych), które umożliwiają precyzyjne datowanie i odtworzenie odmiennych strategii adaptacyjnych pierwszych społeczności neolitycznych w regionie.

 

Cele badawcze obecnego projektu

Podstawowym celem obecnie realizowanego projektu jest identyfikacja czynników kształtowania się odmiennych strategii adaptacyjnych społeczności schyłkowego plejstocenu i wczesnego holocenu. Wstępna hipoteza zakłada diametralnie odmienny sposób użytkowania bardzo podobnego ekosystemu (skład fauny, morfologia terenu i hydrologia) przez grupy ludzkie, które egzystowały na obszarze Środkowej Doliny Nilu w obu analizowanych okresach. Wieloaspektowe analizy źródeł zarówno z przebadanych, jak i nowo eksplorowanych stanowisk, oraz analizy paleośrodowiskowe (obejmujące m.in. prospekcję geomagnetyczną i datowanie utworów) umożliwią odtworzenie szczegółowej historii formowania się krajobrazu na tym obszarze. Główne pytanie na jakie mają odpowiedzieć nasze badania dotyczy czynników mających wpływ na funkcjonowanie grup ludzi w środowisku  w tak odmiennych modelach jak środkowo-paleolityczny i wczesno-neolityczny oraz przyczyny niezwykle późnej zmiany kulturowej na tym obszarze. Kompleks stanowisk w Basenie Affad, ze względu na stan ich zachowania, daje ku temu unikalną możliwość. Badanie zmienności strategii adaptacyjnych rozumianych jako zespół relacji kultury i środowiska nie stanowił dotąd obiektu badań w Dolinie Nilu, wpisuje się natomiast w aktualną międzynarodową debatę.

 

Metody badawcze

Unikatowy stan zachowania stanowisk schyłkowo-plejstoceńskich z Affad umożliwia m.in. określenie wielkości i analizę przestrzennego rozplanowania obozowisk, określenie ich funkcjonalnego charakteru, a także precyzyjne analizy technologii produkcji oraz funkcji narzędzi kamiennych. Wieloaspektowe analizy archeozoologiczne umożliwiają nie tylko rekonstrukcję dawnego środowiska, ale również określenie strategii łowiecko-zbierackich, hodowlanych (dla społeczności neolitycznych) jak i sposobów obróbki surowców odzwierzęcych (np. przygotowywania i konserwowania mięsa). Stanowiska wczesno-holoceńskie dostarczają również dodatkowych kategorii źródeł. Analizie formalnej i technologicznej poddane zostaną zabytki ceramiczne, natomiast zespoły kości zwierząt udomowionych analizowane będą dodatkowo przez pryzmat zawartości izotopów strontu i tlenu w celu przybliżenia diety oraz migracji stad.

Szerokie spektrum analiz obejmować będzie również badania petrograficzne sedymentów oraz zabytków kamiennych, datowania sedymentów (OSL), datowanie radiowęglowe (AMS) zabytków neolitycznych, datowanie zębiny zwierzęcej metodą ESR, prospekcję geomagnetyczną wybranych obszarów w celu odtworzenia dawnej rzeźby terenu, tworzenie cyfrowego modelu ukształtowania powierzchni dla efektywnego wykorzystania metod GIS, precyzyjne analizy materiałów kostnych (ryb w Belgii oraz ssaków w Kenii) a także eksperymentalne wytwarzanie i użytkowanie narzędzi kamiennych z lokalnych surowców na potrzeby analiz traseologicznych.

 

Wpływ rezultatów

Biorąc pod uwagę podejmowaną problematykę, wieloaspektowość, multidyscyplinarność i zakres badań, projekt posiada charakter nowatorski. Podejmowane zagadnienia wpisują się w aktualnie prowadzoną międzynarodową dyskusję o długotrwałym przeżywaniu się społeczności środkowo-paleolitycznych na terenie Afryki subsaharyjskiej, oraz czynnikach które dopiero we wczesnym holocenie wpłynęły na rozpowszechnienie się nowych modeli adaptacyjnych. Gorąca jest również debata o genezie i odmienności wczesnego neolitu na kontynencie afrykańskim (m.in. udomowienie lokalnych odmian dużych przeżuwaczy zamiast koncepcji importu gatunków bliskowschodnich). Wyniki uzyskane podczas realizacji naszego projektu mają szansę istotnie uzupełnić stan wiedzy w każdym z tych zagadnień.