Przed nami ostatni sezon prac w Sudanie w ramach obecnie realizowanego grantu. Za nami jednak pracowity okres analiz i prezentacji dotychczasowych rezultatów. Udało nam się szczęśliwie przetransportować wszystkie próbki glebowe, które nareszcie zaczynają przemawiać językiem zrozumiałym nie tylko dla wąskiego grona specjalistów. Okazuje się, że ślady osadnictwa paleolitycznego z Affad pochodzą sprzed około 15 tys. lat, kiedy w całej Afryce północnej dosyć nagle klimat zmienił się na zdecydowanie dogodniejszy dla życia. W okresie poprzednim (pomiędzy 24 a 15 tysiącleciem) była to pustynna, sucha kraina. Bagna Sud na południu wówczas nie istniały, wielkie okołorównikowe jeziora również były suche, a Nil przybierał postać rzeki okresowej. W jego dolinie skupiały się efemeryczne formy życia, a ludzie najprawdopodobniej funkcjonowali tam jedynie epizodycznie. Jednak właśnie ok. 14,8 tys. lat temu na kilka stuleci powróciły deszcze monsunowe, Sahara ponownie zazieleniła się, a obraz rzeki zmienił się diametralnie. Nad Nil zaczęły docierać grupy ludzi, którzy jak się przypuszcza, żyli na lesistych sawannach strefy około równikowej. Przez setki tysiącleci nie zmieniali oni metod wytwarzania i posługiwania się kamiennymi narzędziami. To o nich z całą pewnością możemy mówić: „epigoni tradycji lewaluaskich”. Najdalej na północ znane ślady tych społeczności pochodzą z obszaru Nubii, strefy I katarakty (dziś to pogranicze Sudanu i Egiptu). Pozostałości ich warsztatów kamieniarskich określane są tam mianem przemysłów Gemaiskich i Sebilskich, do tej pory jednak ich obecność i pochodzenie owiane były mgłą hipotez.
Nasze badania dostarczają niezwykle ważnych danych o funkcjonowaniu grup ludzkich z tego krótkiego, ostatniego epizodu rozprzestrzeniania się kultur środkowego paleolitu. Kultur, które wchodziły na terytoria bezludne, aż po I kataraktę. Tam stykali się zapewne się z ludźmi o całkowicie odmiennym stylu życia i kulturze tkwiącej korzeniami w lokalnych sposobach adaptacji do innego środowiska. Kultury te określane są jako późno-paleolityczne i to w nich upatruje się protoplastów pasterzy i rolników sahelu. Jakże niezwykłe musiały być te spotkania prawdziwie ponad podziałami czasu! Bez wątpienia nie pozostały bez echa w zawiłym procesie „stawania się” późniejszych mieszkańców doliny Nilu i sporej części sahelu.
I to właśnie u mieszkańców terenów położonych na południe od strefy sahelu, jako tych zamieszkujących najbardziej bliski naszym ustaleniom ekosystem, poszukiwaliśmy analogii formalnych dla niektórych naszych odkryć. Niezwykle cennym źródłem porównań okazały się na przykład fotografie etnografów z I połowy XXw. dokumentujących życie plemion z obszaru bagien Sud (obecnie Południowy Sudan). Na obrazach przechowywanych w Pitt Rivers Museum (http://southernsudan.prm.ox.ac.uk) odnajdujemy m.in. proste, doraźne schronienia (sezonowe) o formie niezwykle bliskiej odkrytym przez nas pozostałościom. Pełen naukowy opis naszych znalezisk przygotowujemy obecnie w formie artykułu, który zamierzamy opublikować w najbliższym czasie. W kończącym się właśnie 2013 roku prezentowaliśmy je natomiast na kilku konferencjach – XX Ogólnopolskiej Naukowo-Edukacyjnej Konferencji Nubiologicznej w Gdańsku (7-9.VI), sesji sprawozdawczej z cyklu „Polacy nad Nilem” w Warszawie (17-19.VI) oraz na międzynarodowej konferencji „Stories Written in Stone” w Iasi, Rumunia (20-24.VIII).