Tak oto dotarliśmy do końca wykopalisk. Pierwszy sezon w terenie zaliczamy do bardzo udanych. Badania powierzchniowy ujawniły doskonały stan zachowania osadów w których świetnie zachowały się podkamieniale kości zwierząt wilgotnej strefy klimatycznej wraz z reliktami wytwórczości krzemieniarskiej osadzonej w tradycjach lewaluaskich. Obraz ten wpisuje się w dotychczasowy stan wiedzy o przemianach kulturowych i ekologicznych północno-wschodniej Afryki. Wilgotny okres, w którym Nil tworzył szerokie rozlewiska i bagna utożsamiany jest powszechnie z czasem funkcjonowania kultur wywodzących się ze środkowo-paleolitycznych tradycji odłupkowych. Nasze odkrycia zróżnicowanych zespołów zabytków – wykonanych z odmiennych surowców i o zróżnicowanych rozmiarach wskazują na funkcjonalne a nie chronologiczne podłoże tych różnic. Stanowiska określane jako „butchering-sites” na których odnajdujemy wyłącznie szczątki afrykańskiej mega-fauny (głównie hipopotama) dostarczają dużych odłupków o relatywnie długich krawędziach tnących oraz pojedyncze ostrza bifacjalne. Z kolei stanowiska o zróżnicowanym składzie szczątków zwierzęcych – antylopy, gazele, bawoły ujawniają szerszy asortyment narzędzi zębatych i ostrzy lewaluaskich. Na stanowiskach tych – w tym na naszym głównym obiekcie badań – Affad23 odkryliśmy też relikty trwalszego zasiedlenia – pozostałości ognisk, dołki posłupowe w układach funkcjonalnych, niewielkie jamy. Można zatem mówić o zróżnicowanym modelu zachowań osadniczych mniej więcej w tym samym okresie na stosukowo niewielkiej przestrzeni. Jeśli dodamy do tego odkryte dekadę temu poszlaki intencjonalnego wydobywania czertów już w tak dawnym okresie, to czasy epigonów tradycji lewaluaskich z Affad jawią się jako złożone i bardzo ważne dla poznania etapu rozwoju ludzkiej kultury, w którym znacznie dalej na północ formują się już zupełnie nowe – górno-paleolityczne kultury. Środkowa dolina Nilu mogła być świadkiem wielokrotnych migracji ludzi na północ, choć pozostawała wciąż niezmieniona w swej tradycji kulturowej. Kres tego świata wyznaczały dopiero radykalne zmiany klimatyczne – osuszenie klimatu i zanik ekosystemów szerokiej bagnistej krainy. Dopiero w początkach holocenu obszar ten ponownie przypomina obraz wcześniejszy, lecz tym razem zasiedlają go ludzie, którzy nie wytwarzali już narzędzi w tradycji lewaluaskiej, lecz jednopiętowej – ukierunkowanej na tworzenie drobnych elementów tnących montowanych we wspólnej ramie – ludzi którzy zbierali dzikie trawy i rozcierali je na mąkę – ludzi wytwarzających naczynia ceramiczne – ludzi którzy starali się udomowić zwierzęta – wreszcie ludzi, którzy chowali swych zmarłych pod podłogami domostw – ludzi cywilizacji mezolitu.

W przyszłym sezonie będziemy bogatsi o datowania bezwzględne osadów, w których dokonujemy naszych odkryć, co stanowić będzie o referencyjnym wręcz charakterze rezultatów naszego projektu dla poznania tego okresu w Afryce północno-wschodniej.